Elaiussa Sebaste Kenti
Kızkale’sinin 3 km doğusundaki Elaiussa Sebaste Kenti Ayaş köyü sınırları içinde Antik kenti kalıntıları bulunmaktadır.Kalıntılar Korikos kent kalıntıları ile birleşmiş durumdadır.Kazı ve restorasyon çalışmaları devam etmektedir. M.Ö.II.yy.da kurulduğu tahmin edilmektedir. Roma ve hırıstiyanlık döneminde parlak bir ada şehridir. Elaiussa Sebaste Kenti M.S. VI. yy. limanının kumla dolması ve adanın kara ile birleşmesiyle en parlak günlerini kaybediyor.
Kentin adı Zeytincik anlamına geliyor.Roma dönemindede Sebaste diye anılmış.Yarımada üstünde yer alan Kolint tapınağı Roma döneminde tarihleniyor.Tapınağın içinde küçük bir kilise inşaa edilmiş.Yarımada üstünde bulunan üç nefli kilise yörede benzerleri görünen plandadır.Aantik kentin kuzeyinde kalan bölümde restorasyon çalışmaları sürmektedir.Ayaş kasabası 12 km uzaklıktaki örenyeri geç helenistik Roma ve Bizans döneminin izlerini taşıyor.
Roma Döneminde Elaiussa Sebaste
Roma Dönemi’nde bakım ekipleri ve bunları da denetleyen başka kontrol ekipleri oluşturulmuştur. Roma Dönemi’nde en çok kullanılan yöntemlerden birisi de yer altı tünelleridir. Bir insanın rahatça geçebileceği yükseklikte olan tünellerin içinden yüzeye dikey bacalar açılmıştır.
Tünel tamamlandığında açılmış olan hava bacaları, tünelin herhangi bir bölümünü denetlemeye ya da bakım için kolayca ulaşma imkanı sağlamaktadır. Suyun yer altından taşınmasının bir nedeni de suyolunun düşman saldırılarından korunması olmalıdır. Çeşitli şekillerde kente kadar ulaştırılan ve havuzlara, çeşmelere aktarılan suyun şehre dağıtımı pişmiş toprak veya kurşun künk sistemleriyle yapılmıştır.
Bu sistem diğer sistemlerle birlikte Olba ve Diokaesareia’da da kullanılmıştır ve İ.S. 2. yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir. İlk kez Roma Dönemi’nde yapılan su kemerleri öncelikle Elaiussa Sebaste’ye kadar suyu götürüyordu. Çünkü bu dönemde Korykos, Elaiussa Sebaste’ye bağlı bir yerleşimdi. 4.yüzyıldan sonra Seleukeia’nın Isauria Eyaleti’nin merkezi olması, bu kente yakın olan Korykos’u da etkilemiş ve limanı sayesinde önem kazanmasını sağlamıştır. Elaiussa Sebaste ise bu tarihten sonra limanının kumullar yüzünden kapanmasıyla önemini kaybetmiştir. Bu nedenle 5. ve 6.yüzyıllarda bu su kemerleri Korykos’a su taşımak için tamir edilmiştir.
Elaiussa Sebaste’ye su ileten sistemin muhtemelen Roma Dönemi’nde İ.S. 1. ve 2. yüzyıllarda inşa edildiği, çok kereler onarım gördüğü ve daha sonraları da Korykos’a su iletecek şekilde uzatıldığı tespit edilmiştir. Bu uzatma işleminin ise 5. ve 6. yüzyıllarda yapıldığı ikinci su kemerinin üstündeki yazıttan anlaşılmaktadır. Burada Bizans komutanı Ilios’un adı geçmektedir ve onun döneminde tamir edildiği anlatılmaktadır. Günümüzde de Lamas Nehri’nden alınan sular, demir borularla zaman zaman aynı hattın paralelinde tarımsal üretim yapan çiftçiler tarafından kullanılmaktadır.
